Tężec – informacje praktyczne

CO TO JEST TĘŻEC?

Tężec to choroba zakaźna układu nerwowego, wywołana przez beztlenowe bakterie – laseczki Clodstridium tetani. 

GDZIE BYTUJĄ BAKTERIE TĘŻCA?

• Laseczki tężca bytują w glebie, kurzu, wodzie oraz w pokładzie pokarmowym niektórych zwierząt – wraz z odchodami bakterie trafiają później do środowiska.

• Bakterie wytwarzają przetrwalniki, które mogą przetrwać przez wiele lat w bardzo niekorzystnych warunkach środowiskowych.

JAK DOCHODZI DO ZAKAŻENIA?

• W wyniku zanieczyszczenia rany np. glebą, do wnętrza organizmu dostają się bakterie tężca, które zaczynają produkować neurotoksynę (tetanospazminę).

• Neurotoksyna atakuje z kolei komórki nerwowe – nieodwracalnie hamuje wydzielanie neuroprzekaźników (np. GABA), znosząc ich wpływ na napięcie mięsni szkieletowych. Choroba rozprzestrzenia się po układzie nerwowym (rdzeń kręgowy, pień mózgu).

• Musimy uważać szczególnie na rany głębokie, ale nie bagatelizować płytkich ran, jeżeli doszło do zranienia w niehigienicznych warunkach. 

JAKIE SĄ OBJAWY CHOROBY?

• Początki choroby przypominają objawami grypę – bóle głowy, bezsenność, zaburzenia czucia, osłabienie, nasilona potliwość, pojawia się ból w okolicy rany.

• W postaci uogólnionej (najczęstsza postać tężca): dochodzi do charakterystycznych dla tężca silnych skurczu mięśni, szczękościsku, “uśmiechu sardonicznego”, porażenia mięśni twarzy, napadowych prężeń (wygięcie tułowaia w łuk), trudności w żuciu, bezdechu (skurcz przepony), gorączki, zaburzenia ciśnienia krwi, hipertermii i arytmii.
• W postaci miejscowej: sztywność mięśni w okolicy rany. Rzadką odmianą postaci miejscowej jest tężec mózgowy.
• W postaci noworodkowej: zakażenie pojawia się u noworodka, którego matka nie przyjęła szczepień przeciw tężcowi – nie przekazała dziecku przeciwciał. Do zakażenia dochodzi poprzez kikut pępowiny (wrota zakażenia).

• Około 40% zakażonych osób dorosłych nie poddanych szczepieniom i leczeniu, umiera z powodu tężca. W przypadku noworodków, do śmierci dochodzi w 90% przypadków.

CZY TĘŻEC WYSTĘPUJE NA CAŁYM ŚWIECIE?

• Tak! Laseczki tężca znajdują się w glebach na całym świecie. Bakterie są zdolne przetrwać przez wiele lat nawet w bardzo niekorzystnych warunkach środowiskowych, są oporne na działanie środków dezynfekcyjnych, czynników środowiska i wysokiej temperatury.

• Tężec to poważny problem zdrowotny w Afryce, Azji i Ameryce Płd.

• W 2010 roku z powodu tężca zmarło na świecie 58 000 niemowląt!

• W ramach profilaktyki w krajach rozwijających się, kobietom ciężarnym podawana jest szczepionka przeciw tężcowi.

CZY ZACHOROWANIA NA TĘŻEC WYSTĘPUJĄ W POLSCE?

• Wprowadzenie w latach 60. XX wieku obowiązkowych szczepień dla dzieci i młodzieży praktycznie wyeliminowały chorobę.

• Najbardziej narażone na tężec są osoby starsze – powyżej 60 roku życia.

• W 2014 roku zachorowało w Polsce 13 osób, spośród nich zmarły 4 osoby.

PROGRAM SZCZEPIEŃ PRZECIW TĘŻCOWI W POLSCE

Podstawowy program szczepień obejmuje 4 dawki szczepionki

• w 2 miesiącu życia
• w 3/4 mięsiącu życia
• w 5 miesiącu życia
• w 16-18 miesiącu życia

Szczepienia przypominające to 3 dawki szczepionki

• w 6 roku życia
• w 14 roku życia
• w 19 roku życia

Są to szczepienia obowiązkowe i bezpłatne (do 19 roku życia).

BYŁEM/BYŁAM ZASZCZEPIONA JAKO DZIECKO – CZY MUSZĘ SIĘ SZCZEPIĆ PRZED WYJAZDEM?

• Odporność na tężec po podaniu zestawu szczepień, nie jest na całe życie.

Dlatego po pełnym cyklu szczepień, zalecane są szczepionki przypominające co 10 lat.

• Bakterie tężca występują w glebach na całym świecie, a ryzyko zakażenia jest jeszcze sporo większe w krajach o niskim standardzie higienicznym. 

RODZAJE SZCZEPIONEK

Szczepionka przeciw tężcowi to szczepionka inaktywowana, zawiera toksoid tężcowy.

Szczepionki występuje w kilku postaciach

• T – tylko przeciw tężcowi (preparat Tetana, cena około 20-30 zł)
• Td – przeciw błonicy i tężcowi (preparat Clodivac)
• Tdap – przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi (preparaty Adacel, Boostrix)
• Tdap-IPV – przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi i poliomyelitis (preparat Boostrix Polio)
• DTaP-IPV+Hib – przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi, poliomyelitis, Haemophilus influenzae typu b (preparaty Pentaxim, Infranix IPV+Hib)
• DTaP-IPV+Hib+HBV – przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi, poliomyelitis, Haemophilus influenzae typu b, wirusowemu zapaleniu wątroby typu B (preparaty Hexacima, Infanrix Hexa)

NA JAKIE RANY MUSIMY SZCZEGÓLNIE UWAŻAĆ?

• gdy mamy głęboką, poszarpaną ranę,
• gdy pojawia się martwica koło rany,
• dodatkowo doszło do odmrożenia lub poparzenia,
• ugryzło nas zwierzę (tutaj szczególnie musimy uważać na ryzyko zakażenia wscieklizną),
• zraniliśmy się szkłem, wbiliśmy sobie drzazgę (rany kłute),
• w ranie znajduje się ciało obce,
• nie odkaziliśmy od razu rany (w ciągu 24 godzin),
• rana jest zabrudzona (ziemią, odchodami).

Rany o małym ryzyku rozwoju tężca:

• rany powierzchowne,
• rany niezawierające martwych tkanek,
• gdy do skaleczenia doszło w domu.

CO ZROBIĆ W PRZYPADKU ZRANIENIA I ZABRUDZENIA RANY?

• Zalecany jest jak najszybszy kontakt z najbliższym lekarzem.

• Rana zostanie dokładnie oczyszczona oraz zostanie podania antytoksyna przeciwtężcowa w celu neutralizacji neurotoksyny.

• W wybranych przypadkach będzie zastosowane szczepienie. 

Źródło:

1. Medycyna Podróży – Kompedium. Krzysztof Korzeniowski, rok wydania 2017, wydawnictwo PZWL
2. Medycyna Podróży 2016/2017. Grzegorz Carowicz, Ernest Kuchar, rok wydania 2016, wydawnictwo MedPharm Polska
3. Interna Szczeklika. Andrzej Szczeklik, Piotr Gajewski, rok wydania 2017, Medycyna Praktyczna, Kraków
4. https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.18.3.2.
5. https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/tezec/